چطور می‌شود در کشوری که همواره بر پیشرفت علمی و گسترش فناوری تأکید دارد، کاربران اینترنت برای انجام ساده‌ترین فعالیت‌های آنلاین با مشکل مواجه باشند؟ چرا دانشجویان، فریلنسرها و صاحبان کسب و کارهای دیجیتال ناچارند با کندی، قطعی و کیفیت نامطلوب اینترنت کنار بیایند؟ آیا این وضعیت صرفا به چالش‌های فنی و زیرساختی برمی‌گردد، یا عوامل دیگری نیز در پس آن نهفته است؟
این مقاله از سایت اطلس وب در تلاش است تا با بررسی ابعاد مختلف اینکه چرا سرعت اینترنت ایران پایین است، به درک روشن‌تری از دلایل ضعف سرعت اینترنت در ایران برسد.
نگاهی به وضعیت فعلی اینترنت در ایران
در سال‌های اخیر، اینترنت به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره مردم تمام کشور های جهان و ایران تبدیل شده است. از آموزش مجازی و بانکداری آنلاین گرفته تا رشد بیزنس های اینترنتی و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی. کارهایی که همگی وابسته به دسترسی سریع و پایدار به اینترنت هستند.
با این حال، تجربه کاربران در ایران نشان می‌دهد که کیفیت این دسترسی اغلب با استانداردهای جهانی فاصله دارد.
طبق آمار منتشر شده از منابع بین‌المللی مانند Speedtest و Datareportal، سرعت متوسط اینترنت ثابت و موبایل در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه پایین‌تر است. در حالی که برخی کشورهای همسایه مانند ترکیه یا امارات متحده عربی در رتبه‌های میانی یا بالای جهانی قرار دارند،
ایران اغلب در نیمه پایین جدول قرار می‌گیرد. اختلافی که نه تنها به لحاظ فنی نگران کننده است، بلکه نشان دهنده چالش‌های گسترده‌تری در حوزه زیرساخت، سیاست‌گذاری و دسترسی آزاد به اطلاعات است.
از سوی دیگر، کیفیت اینترنت در ایران یک‌دست نیست؛ در برخی مناطق شهری ممکن است سرعت قابل قبولی وجود داشته باشد، اما در شهرهای کوچک‌تر و مناطق روستایی، دسترسی حتی به اینترنت نسل چهارم نیز با مشکل همراه است. چه برسد به فناوری های نسل 5.
بماند که قطعی‌های مکرر، فیلترینگ گسترده، و تاخیر در بارگذاری سایت‌ها هم باعث شده که کاربران تجربه‌ای ناپایدار و پر از اختلال از اینترنت داشته باشند.
دلایل کندی اینترنت در ایران
۱. زیر ساخت‌های ناکافی و قدیمی
یکی از دلایل اصلی سرعت پایین اینترنت در ایران، کمبود زیرساخت‌های مخابراتی مدرن است. شبکه‌های ارتباطی در بسیاری از مناطق کشور همچنان به فناوری‌های قدیمی مانند ADSL و خطوط مسی وابسته هستند که نمی‌توانند حجم بالای داده‌های امروزی را پشتیبانی کنند.
کمبود فیبر نوری
فیبر نوری، که امکان انتقال داده با سرعت بالا و پایداری بیشتر را فراهم می‌کند، در ایران به‌صورت محدود و عمدتا در شهرهای بزرگ مانند تهران و اصفهان اجرا شده است.
به عنوان مثال، در کره جنوبی، بیش از ۹۸ درصد خانوارها تا سال ۲۰۲۰ به فیبر نوری دسترسی داشتند، در حالی که در ایران، طبق گزارش وزارت ارتباطات، تنها حدود ۲ میلیون خانوار تا سال ۱۴۰۳ به این فناوری متصل شده‌اند. این شکاف بزرگ نشان‌دهنده عقب‌ماندگی زیرساختی است.
تجهیزات قدیمی
بسیاری از دکل‌های مخابراتی و تجهیزات شبکه در ایران مربوط به دهه‌های گذشته هستند. برای مثال، در برخی مناطق روستایی، هنوز از مودم‌های ADSL با سرعت حداکثر ۱۶ مگابیت بر ثانیه استفاده می‌شود، در حالی که استانداردهای جهانی به سمت سرعت‌های چند گیگابیتی حرکت کرده‌اند.
عدم سرمایه گذاری کافی
توسعه زیرساخت‌های مخابراتی نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است. به دلیل مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها، شرکت‌های مخابراتی در ایران با کمبود بودجه برای نوسازی شبکه مواجه هستند. برای نمونه، پروژه‌های فیبر نوری در ایران با کندی پیش می‌روند، در حالی که امارات متحده عربی با سرمایه‌گذاری‌های کلان، پوشش فیبر نوری را در کمتر از یک دهه به سطح بالایی رساند.
۲. تحریم های بین المللی
تحریم‌های اقتصادی تاثیر عمیقی بر صنعت ارتباطات ایران گذاشته‌اند. این تحریم‌ها دسترسی به تجهیزات پیشرفته، نرم‌افزارهای مخابراتی و خدمات ابری بین‌المللی را محدود کرده‌اند.
محدودیت در دسترسی به تجهیزات
شرکت‌های بین‌المللی مانند سیسکو و هواوی به دلیل تحریم‌ها، همکاری محدودی با ایران دارند. برای مثال، در سال ۲۰۱۸، شرکت هواوی به دلیل فشارهای تحریمی، عرضه برخی تجهیزات پیشرفته به ایران را کاهش داد، که بر توسعه شبکه‌های ۴G و ۵G تأثیر گذاشت.
عدم دسترسی به خدمات ابری
شرکت‌های بزرگی مانند AWS و Google Cloud خدمات خود را به ایران ارائه نمی‌دهند. این امر باعث شده که شرکت‌های ایرانی به سرورهای محلی با ظرفیت محدود وابسته شوند. به عنوان مثال، یک استارتاپ ایرانی که برای میزبانی وب‌سایت خود به سرورهای داخلی وابسته است، ممکن است با قطعی‌های مکرر و سرعت پایین مواجه شود، در حالی که رقبای خارجی آن‌ها از خدمات ابری پیشرفته بهره می‌برند.
کمبود پهنای باند بین‌المللی
ایران برای اتصال به اینترنت جهانی به کابل‌های زیردریایی وابسته است، اما تحریم‌ها خرید پهنای باند کافی را دشوار کرده‌اند. برای مقایسه، سنگاپور با سرمایه‌گذاری در کابل‌های زیردریایی، یکی از بالاترین سرعت‌های اینترنت جهانی را ارائه می‌دهد، در حالی که ایران در این زمینه با محدودیت‌های جدی مواجه است.
۳. سیاست‌های فیلترینگ و مدیریت پهنای باند
سیاست‌های فیلترینگ گسترده در ایران یکی از عوامل اصلی کاهش سرعت اینترنت است. سیستم‌های DPI (بازرسی عمیق بسته‌ها) که برای فیلتر کردن محتوا استفاده می‌شوند، ترافیک اینترنت را کند می‌کنند.
فیلترینگ پلتفرم های پرمصرف
فیلتر شدن پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب، توییتر و اینستاگرام باعث شده که کاربران به VPNها روی بیاورند. برای مثال، در سال ۱۴۰۱، پس از فیلتر شدن اینستاگرام، استفاده از VPNها به‌طور چشمگیری افزایش یافت، که طبق گزارش‌های غیررسمی، تا ۳۰ درصد از پهنای باند شبکه را اشغال کرد و سرعت اینترنت را کاهش داد.
تاثیر DPI بر سرعت
سیستم‌های DPI هر بسته داده را بررسی می‌کنند، که باعث تاخیر در انتقال داده می‌شود. در مقایسه، کشورهایی مانند سوئد که فیلترینگ محدودی دارند، از این تاخیرها رنج نمی‌برند و سرعت اینترنت بالاتری ارائه می‌دهند.
۴. انحصار در بازار اینترنت
بازار اینترنت در ایران تا حد زیادی تحت کنترل شرکت‌های دولتی یا شبه‌دولتی مانند شرکت مخابرات ایران و شرکت ارتباطات زیرساخت است. این انحصار باعث کاهش رقابت و انگیزه برای بهبود کیفیت خدمات شده است.
رقابت محدود
در بسیاری از کشورها، مانند انگلستان، رقابت بین ارائه‌دهندگان اینترنت باعث بهبود کیفیت و کاهش قیمت‌ها شده است. برای مثال، شرکت‌های BT و Virgin Media در انگلستان با ارائه بسته‌های متنوع و سرعت‌های بالا، رقابت تنگاتنگی دارند. در ایران، تعداد محدود اپراتورها و وابستگی آن‌ها به زیرساخت‌های دولتی، این رقابت را محدود کرده است.
قیمت‌گذاری غیرمنطقی
هزینه اینترنت در ایران نسبت به کیفیت ارائه‌شده بالاست. برای نمونه، یک بسته اینترنت ۱۰۰ گیگابایتی با سرعت ۱۶ مگابیت بر ثانیه در ایران ممکن است هزینه‌ای معادل ۱۰ درصد حداقل دستمزد ماهانه داشته باشد، در حالی که در ترکیه، بسته‌های مشابه با سرعت بالاتر و قیمت مناسب‌تر ارائه می‌شوند.
عدم نوآوری
انحصار باعث شده که شرکت‌ها انگیزه کمی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید داشته باشند. برای مثال، در حالی که اپراتورهای بین‌المللی مانند Verizon در آمریکا روی فناوری‌های ۵G سرمایه‌گذاری می‌کنند، اپراتورهای ایرانی هنوز درگیر مشکلات شبکه ۴G هستند.
۵. چالش های اقتصادی و اجتماعی
اقتصاد ایران با مشکلاتی مانند تورم بالا، کاهش ارزش پول ملی و بی‌ثباتی اقتصادی مواجه است که بر صنعت ارتباطات تأثیر منفی گذاشته است.
افزایش تقاضا و فشار بر شبکه
با شیوع کرونا و افزایش استفاده از خدمات آنلاین مانند آموزش مجازی و دورکاری، تقاضا برای اینترنت به‌طور چشمگیری افزایش یافت. برای مثال، در سال ۱۳۹۹، پلتفرم‌های آموزشی مانند شاد با میلیون‌ها کاربر، فشار زیادی بر شبکه وارد کردند، اما زیرساخت‌ها نتوانستند پاسخگوی این حجم باشند.
نابرابری منطقه‌ای
دسترسی به اینترنت با کیفیت در مناطق مختلف ایران یکسان نیست. برای نمونه، در تهران، کاربران به اینترنت ADSL یا فیبر نوری با سرعت نسبتاً بالاتر دسترسی دارند، اما در مناطق روستایی سیستان و بلوچستان، حتی دسترسی به اینترنت ۳G نیز محدود است.
مشکلات مالی شرکت ها
شرکت‌های مخابراتی به دلیل کاهش درآمد و افزایش هزینه‌ها، توانایی سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها را ندارند. برای مثال، شرکت مخابرات ایران در سال‌های اخیر با مشکلات مالی مواجه بوده و نتوانسته پروژه‌های توسعه شبکه را به‌موقع اجرا کند.
۶. عدم هماهنگی بین نهادها
عدم هماهنگی بین نهادهای مسئول، مانند وزارت ارتباطات، شرکت زیرساخت و سازمان تنظیم مقررات، باعث کندی در اجرای پروژه‌های بهبود اینترنت شده است.
برای مثال، پروژه شبکه ملی اطلاعات که قرار بود دسترسی به خدمات داخلی را بهبود بخشد، به دلیل اختلافات بین نهادها و کمبود بودجه، با تأخیرهای متعدد مواجه شده است. در مقایسه، چین با هماهنگی قوی بین نهادهای دولتی و خصوصی، توانسته شبکه اینترنت داخلی خود را به‌سرعت توسعه دهد.
۷. کمبود نیروی متخصص و آموزش
کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز یکی از موانع است. برای مثال، بسیاری از تکنسین‌های شبکه در ایران آموزش‌های به‌روز دریافت نکرده‌اند، که باعث کاهش کارایی در نگهداری و ارتقای شبکه می‌شود.
در مقابل، کشورهایی مانند هند با سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی، توانسته‌اند صنعت فناوری اطلاعات خود را تقویت کنند.
دلایل بالا نیامدن بعضی سایت ها در ایران
برخی سایت‌ها هستند که یا برای کاربرانِ ایران کامل بارگذاری نمی‌شوند یا اصلا باز نمی‌شوند! علت بالا نیامدن سایت مخصوصا در کشوری مثل ایران می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. از محدودیت‌های داخلی گرفته تا مشکلات فنی یا محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی خود سایت‌ها.
پس شناخت این دلایل می‌تواند به کاربران کمک کند تا در صورت امکان، راه‌حل مناسب برای دسترسی یا رفع مشکل را پیدا کنند.
دلایل بالا نیامدن بعضی سایت ها در ایران:
- فیلترینگ داخلی
- تحریم‌های بین‌المللی (عدم ارائه خدمات به IPهای ایران توسط برخی سایت‌ها)
- اختلال در DNS یا مسیریابی شبکه
- مشکلات موقتی سرور سایت مورد نظر
- تنظیمات اشتباه در مرورگر یا DNS کاربر
- استفاده از CDNهایی که دسترسی از ایران را محدود می‌کنند
- قطعی یا اختلال در اینترنت بین‌الملل یا زیرساخت داخلی کشور
خلاصه اینکه:
سرعت پایین اینترنت در ایران نتیجه ترکیبی از زیرساخت‌های ناکافی، تحریم‌های بین‌المللی، سیاست‌های فیلترینگ، انحصار در بازار، چالش‌های اقتصادی و عدم هماهنگی بین نهادها است. مثال‌های جهانی نشان می‌دهند که با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، کاهش محدودیت‌ها و تشویق رقابت، می‌توان کیفیت اینترنت را به‌طور قابل‌توجهی بهبود داد.
برای ایران، رفع این مشکلات نیازمند یک رویکرد جامع و همکاری بین دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی است. با اجرای راهکارهایی مانند توسعه فیبر نوری، بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ایران می‌تواند به سمت ارائه اینترنت با کیفیت و پرسرعت حرکت کند، که نه تنها رضایت کاربران را افزایش می‌دهد، بلکه به رشد اقتصادی و توسعه دیجیتال کشور کمک خواهد کرد.
